Whisky Proeven

Leer hoe je Whisky moet proeven

De kunst van het proeven is er een die u onder de knie kunt krijgen. En dat is gewoon ’n kwestie van eraan beginnen. Wij realiseren ons dat de termen, gebruikt om de whisky te omschrijven, soms ietwat intimiderend kunnen zijn. Daarom nemen wij u graag mee in deze bezigheid die, naarmate u meer proeft, telkens interessanter zal worden.

Hoe meer whisky u proeft, hoe gemakkelijker het u zal afgaan. Zeker als u, terwijl u proeft, informatie over de betreffende whisky tot uw beschikking heeft. Leest u de achtergrond en maakt u uw eigen notities, dan zult u direct merken dat u gemakkelijk onderdeel wordt van de wereld achter deze prachtige drank. Niets is leuker dan proeven, ontdekken en leren.

Wij geven u een aantal beginnerstips en alle veel gebruikte termen in de wereld van whisky. U hoeft ze niet uit uw hoofd te leren, maar u zult zien dat, om een whisky voor uzelf te omschrijven, kunnen deze termen best handig zijn.

De gouden regel bij het proeven van whisky is dat smaak bovenal zéér persoonlijk is. Wat ú proeft en hoe u dit beoordeelt, is van belang. Proeft u samen met een andere liefhebber, dan is het leuk en leerzaam om uw proefervaringen uit te wisselen.

Langzaam proeven

Whisky is een bijzondere drank die langzaam moet worden geproefd. Gun uzelf de tijd om de karaktereigenschappen van de whisky langzaam vrij te laten komen. U zult merken dat bij de meeste whisky’s uw eerste slok heel anders is dan de tweede, en de derde na enige tijd weer anders dan de tweede…

Whiskyglazen

Snifter

Er is één soort glas geschikt voor het goed proeven van whisky; de Snifter. Dit soort glazen is ontworpen om de aroma’s beter naar de neus te geleiden; de neus is immers een zeer belangrijke factor bij het proeven. Dit glas heeft een tulp vorm met een brede basis en een versmalling naar de rand.

Tumbler

Een tumbler; een breed glas met dikke bodem en zonder vernauwing is minder geschikt voor het proeven, omdat de aroma’s zich snel kunnen verspreiden. Gebruik een Tumbler daarom liefst alleen wanneer u gewoon van een glas whisky wilt genieten.

De Neus

De Neus (Nose) van een whisky is het aroma dat u ruikt. De aroma’s geven een indicatie van hoe de whisky zal smaken. Giet het buisje Whisky in uw glas en laat het even rondgaan door een kleine zwierende polsbeweging te maken, waardoor de zuurstof wordt toegevoegd en verdamping kan beginnen. Dit is van belang omdat de whisky tot dan in het vat of de fles ‘gevangen’ heeft gezeten. Geef de whisky een beetje tijd om zijn karakteristieken te presenteren. Laat de whisky dan enkele tellen tot rust komen in het glas alvorens er aan te ruiken. Verwarm het glas iets door het in uw handpalm te houden. Ruikt u direct, dan zult u in veel gevallen een niet aangename alcohol of Aceton lucht ruiken. Let ondertussen op de kleur van de whisky.
Stop uw neus in het glas – letterlijk – en snuif de aroma’s op. Doe dit 3 keer en probeer de aroma’s te identificeren. Enkele veelgebruikte termen om het aroma aan te duiden zijn: licht, fris, zwaar, vol, fruitig, bloemachtig, kruidig, rokerig, turfachtig, etc. U zult merken dat uw eerste snuif vol alcohol zit, de tweede zoeter en fruitiger zal zijn en de derde een rokerige warmte uitstraalt. Probeer op basis hiervan gerust de smaak van de whisky te voorspellen.

De Smaak

De Smaak (Palate) wordt geregistreerd door de smaakpapillen op uw tong. Van groot belang is dat u de whisky niet te snel drinkt. Houd hem even vast in de mond om de smaak goed te laten rondgaan. Verschillende delen van de tong en mond reageren op verschillende smaken en karakteristieken van de whisky. Probeer nu de kenmerken te proeven en voor uzelf te omschrijven in uw eigen tasting notes. Neem iets later een nieuwe slok en probeer hierbij nieuwe dingen te ontdekken. Maakt u zich geen zorgen als u iets proeft wat een ander niet proeft of andersom. Tenslotte zijn onze smaakpapillen allemaal verschillend.

De Afdronk

De Afdronk (Finish) is de smaak die achterblijft in de mond nadat u de whisky doorslikt. U zult ontdekken dat de complexiteit van de afdronk whisky onderscheidt van andere spirits. Probeer zoveel mogelijk smaken te ontdekken en omschrijven. En een vergelijking te maken met smaken die ukent. Bij de afdronk stelt u zich ook de vraag of deze kort, medium of lang is.

Water of ijs toevoegen?

Het toevoegen van water of ijs kan de whisky zowel positief als negatief beïnvloeden. De meeste whisky’s met een alcoholgehalte tussen 40% en 45% hebben meestal al wat water toegevoegd gekregen door een proces dat men cutting noemt. Dit gebeurt vóór het bottelen om de smaak af te stemmen op een grotere groep consumenten. Meestal gebeurt deze cutting met natuurlijk water dat te vinden is in de buurt van de distilleerderij.

IJs in Whisky

Het toevoegen van ijs is zeer controversieel. Sommige kenners menen dat dit gewoonweg not done is, maar in de Verenigde Staten is het de gewoonte om whisky on the rocks te drinken. Het verschil met water is dat ijs de temperatuur in je glas onmiddellijk doet dalen en de whisky ervan weerhoudt zijn bijzondere karaktertrekken te tonen. Bovendien wordt je whisky hierdoor verdund. In plaats van de smaken beter tot uiting te laten komen, zal ijs de smaken eerder maskeren of verhinderen om los te barsten, net zoals bij een goede witte wijn die te koel geserveerd wordt. Het zal uiteraard meer verfrissend zijn, maar de smaak zal eerder mat worden. De smaak zal pas iets opleven nadat het ijs is gesmolten en de whisky weer kan opwarmen, maar de dram is dan al te verdund om nog tot zijn recht te komen. Voor het proeven raden wij dus aan geen ijs te gebruiken.

Water in Whisky

Door het toevoegen van (een hele kleine hoeveelheid! ) water kan in een whisky plotseling een heel stel nieuwe karakteristieken laten losbarsten, die u bij een purewhisky niet zou geproefd hebben. Dit is zeker het geval bij Cask Strength whisky’s of whisky’s met een alcoholgehalte boven de 60%. Het hoge alcoholgehalte weerhoudt de subtielere smaken om naar de voorgrond te komen. Door een klein beetje water wordt de alcohol wat geblust, waardoor de smaken beter tot hun recht komen. Hoeveel water u precies moet toevoegen hangt natuurlijk af van uw persoonlijke smaak. Ook hiermee kunt u gerust experimenteren.

Conclusie

Ons advies is een whisky altijd eerst in zijn natuurlijke vorm, zonder toevoegingen (straight of neat), te proeven. Sommige whiskykenners menen dat je ook geen water mag toevoegen aan een whisky, omdat je deze zou moeten proeven zoals hij door de distilleerderij oorspronkelijk werd gemaakt, in al zijn natuurlijke schoonheid en complexiteit. Een klein beetje water toevoegen kan echter helpen om nog meer smaken en complexiteit naar boven te halen. Zeker wanneer het een whisky betreft met een hoog alcoholgehalte, zoals een Cask Strenght.

Whisky stones

Er is een alternatief voor het toevoegen van ijsblokjes , wanneer u wilt vermijden dat de whisky teveel wordt verdund; Whisky Stones. Dit zijn stenen in de vorm van ijsblokjes. Ze kunnen dus worden afgespoeld en hergebruikt.
Ondanks dat deze stenen uw dram niet verdunnen, koelen zij de whisky zodanig af dat heel wat smaak verloren gaat. De whisky zal pas echt tot zijn recht komen wanneer hij langzaam terug begint op te warmen. Wij raden voor het proeven dus ook deze Whisky Stones af.

Turf

Turf (peat) wordt bijna overal op de Britse eilanden gevonden en het gebruik ervan in de productie van de meeste Schotse whisky’s zorgt voor die unieke, rokerige, smaak. Turf is aarde die bestaat uit grassen, mossen, takken en wortels die over de eeuwen heen in de bodem werden samengedrukt.

Het gebruik

De ontgonnen turf wordt (meestal met de hand) gesneden en te drogen gelegd gedurende een tweetal weken. Dan wordt hij naar de distilleerderij gebracht in de buurt. Meestal komt de turf van grond die in bezit is van de distilleerderij zelf. De turf wordt verbrand onder de gerst om er mout mee te krijgen. Omdat de turf zo compact is brandt het zeer lang met een constante temperatuur en rook.

Phenols

Het gebruik van turf is één van de redenen waarom whisky’s zo verschillend smaken. De rook van turf bevat chemicaliën (phenols), die door de gerst worden opgenomen tijdens het mouten. De hoeveelheid phenols wordt bepaald door de duurtijd dat de gerst aan de rook werd blootgesteld, de hoeveelheid rook die vrijkwam bij het verbranden van de turf en natuurlijk ook het soort turf dat werd gebruikt.
Als het mout wordt afgevoerd, wordt de hoeveelheid phenols gemeten. Dit wordt uitgedrukt in PPM – Parts Per Million. Een distilleerderij zal steeds dezelfde PPM in zijn mout nastreven. De PPM wordt ook in het eindproduct gemeten. Hoe hoger de PPM in de whisky, hoe rokeriger hij smaakt.

Invloed van hout op Whisky

Ook het eikenhouten vat of fust (cask) waarin de whisky heeft gerijpt, heeft invloed op de smaak. Dat deze vaten van eik moeten zijn, werd bij wet vastgelegd. De keuze van deze houtsoort ligt in het feit dat het sterk is, maar toch een structuur heeft, waardoor geen lekken kunnen ontstaan. Het is poreus, waardoor zuurstof in en uit het vat kan. En het hout kan door verhitting worden gebogen zonder te breken; van belang is bij de productie van fusten.

Hout zit vol natuurlijke oliën, die vanillins worden genoemd. De spirit trekt als het ware deze vanillins uit het vat tijdens het rijpingsproces en vormen dus mede de complexe smaak van de whisky. Er worden momenteel drie houttypes gebruikt in de productie van whisky. Deze hebben allemaal hun eigen specifieke kenmerken.

Europese eik

Dit type eik (Quercus Robur) wordt al meer dan tweehonderd jaar gebruikt in het rijpingsproces van Schotse whisky en Ierse whiskey. De eerste fusten werden gemaakt van Engelse en Schotse eiken, maar gezien de trage groei van deze lokale boom werd al snel uitgeweken naar Russische eik.
Vanaf 1860 begonnen de Britten sherry te importeren uit Spanje. De eiken vaten waarin de sherry gerijpt had waren gelijkaardig – van Spaanse eik – maar een stuk goedkoper.
Tegenwoordig wordt steeds meer gebruik gemaakt van Franse eik. Deze worden traditioneel gebruikt voor het rijpen van wijn en worden door de distilleerderijen voornamelijk gebruikt om een speciale afdronk aan hun whisky te bezorgen.

Enkele typische ‘smaak’-termen in combinatie met rijping op dit soort hout:
sherry, gedroogd fruit (rozijnen), kruiden (kaneel, nootmuskaat), karamel, sinas.

Amerikaanse eik

Dit type eik (Quercus Rubra) wordt pas sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog gebruikt, nadat een wet werd ingevoerd om de vatenindustrie nieuw leven in te blazen na de Drooglegging van de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw. Ook de Ieren en Schotten begonnen de Amerikaanse bourbon casks te gebruiken voor de rijping van hun whisky’s.
Amerikaanse eik wordt gezien als de perfecte houtsoort voor whiskyvaten, omdat deze snel groeit met een kaarsrechte stronk en een hoog gehalte aan vanillins. Een typisch Amerikaans vat, de zogenaamde ASB (American Standard Barrel), wordt gezien als ideaal omwille van de goede verhouding tussen de hoeveelheid spirit en de oppervlakte van de binnenkant van het vat. Resultaat: bijna 90% van alle whisky’s wereldwijd worden nu gerijpt in Amerikaanse eiken bourbon fusten.
Enkele typische ‘smaak’-termen in combinatie met rijping op dit soort hout:
vanille, honing, noten (kokosnoot, amandel, hazelnoot), karamel en kruiden.

Japanse eik

Dit type eik (Quercus Mongolica), beter bekend als de Mizunara eik, wordt sinds 1930 gebruikt in de Japanse whiskyindustrie. De Mizunara heeft een bijzonder hoog gehalte aan vanillins, maar is zacht en zeer poreus. Het hout kan lekken en raakt gemakkelijk beschadigd. Daarom wordt ook in Japan voornamelijk gebruik gemaakt van bourbon of sherryvaten om de whisky te rijpen en pas op het einde van dit rijpingsproces overgeheveld naar Mizunara-vaten om de specifieke smaak te krijgen.
Enkele typische ‘smaak’-termen in combinatie met rijping op dit soort hout:
vanille, honing, bloemen, bloesem, vers fruit (peren, appels), kruiden (nootmuskaat, pepers), hout.

Soorten whiskyvaten of fusten

Op een fles whisky kan het type vat vermeld staan, waarop deze werd gerijpt. Hierbij geldt: hoe kleiner het vat, hoe meer de rijpende spirit in contact is gekomen met het hout van het vat eromheen en hoe groter dus de invloed van de natuurlijke oliën, de vanillins.

Een overzicht van de verschillende soorten whiskyvaten:

Blood Tub

40 liter

De Blood Tub wordt voornamelijk gebruikt bij het brouwen van bier, maar heel soms ook voor het rijpen van whisky, bijvoorbeeld bij speciale edities.

Quarter Cask

50 liter

De Quarter Cask is een vat ter grootte van een vierde van een ASB (American Standard Barrel). Gebruikt omwille van het grote contact tussen spirit en hout, waardoor de whisky zijn smaak snel krijgt. Wordt soms ook firkin genoemd.

ASB (American Standard Barrel)

200 liter

De ASB is het ‘moderne’ whiskeyvat, gemakkelijk in gebruik gezien de capaciteit. Gemaakt van Amerikaanse eik. Wordt voornamelijk gebruikt in de bourbon industrie, maar ook frequent voor het rijpen van Schotse en Ierse spirit.

Hogshead

225 liter

De Term Hogshead is afgeleid van het 15e eeuwse Engelse 'Hogges Hede', wat overeenkwam met 63 gallons. De voorlopers van de ASB en wellicht nog steeds de meest gebruikte vaten ter wereld voor de rijping van whisky.

Barrique

300 liter

De Barrique wordt voornamelijk gebruikt in de wijnindustrie. Het grote verschil met de whiskyvaten is dat deze worden gebonden met stroken houten in plaats van metalen ringen. Ze geven een wine cask finish aan de whisky.

Puncheon

500 liter

De Puncheon vaten worden van Amerikaanse eik of van Spaanse eik gemaakt en gebruikt in de rum- en sherryindustrie. Ze worden gebruikt om whisky zijn finish te geven.

Butt

500 liter

De Butt is een hoog smal vat, gemaakt van stevige Europese eik. Worden voornamelijk gebruikt in de Spaanse sherry-industrie. Het zijn de meest voorkomende sherry-vaten die voor het rijpen van whisky worden gebruikt.

Port Pipe

650 liter

De Port Pipe is eveneens een hoog smal vat, gemaakt van stevige Europese eik. Ziet er een beetje uit als een uitgetrokken vat. Deze worden voornamelijk gebruikt voor het rijpen van Port om hierna whisky zijn finish te geven.

Madeira Drum

650 liter

De Madeira Drum is een kort en rond vat met wijde diameter, gemaakt van Franse eik. Zoals de naam al aangeeft, worden deze vaten voornamelijk gebruikt in de Madeirawijnindustrie. Wordt soms gebruikt om whisky zijn finish te geven.

Gorda

700 liter

De Gorda is een enorm vat, dat zijn oorsprong vindt in de Amerikaanse whiskyindustrie. Ze worden soms gebruikt om whisky te rijpen, maar voornamelijk voor het samenvoegen (marrying) van verschillende whisky’s om een blended of vatted whisky te bekomen.

De meest gebruikte vaten zijn het American Standard Barrel en de Butt.

WhiskyTasting Collection

De beste manier om Whisky te proeven is natuurlijk door een Whisky Tasting Collection te bestellen. Probeer ze allemaal en ontdek welke Whisky jij het lekkerst vindt!